فرسودگی شغلی (بی رمقی) معلمان ایرانی زبان انگلیسی: علل زیرساختی، عوامل تاثیرگذار و راهکارهای ممکن مقابله

هدف از انجام این پژوهش بررسی علل فرسودگی شغلی (بی رمقی) و شیوع آن در بین معلّمان ایرانی زبان انگیسی و نیز راهکارهایی که آنان برای مقابله با یا پیشگیری از این عارضه به کار می برند است. همچنین این پژوهش در پی بررسی عوامل موثر بر فرسودگی شغلی از جمله: هوش هیجانی، احساس خودکارآمدی، فاکتورهای شخصیّتی نئو، استقلال عمل در تدریس و محیط اجتماعی تدریس برآمده است. بدین منظور، این پژوهش در دو مرحله ی کمّی و کیفی انجام شده است. در نخستین گام، پرسشنامه های فارسیِ اعتبار سنجی شده ی متغیّرهای فوق بین 1200 معلّم زبان در 21 شهر (31 منطقه ی آموزشی) در استان های مختلف کشور توزیع شد. از این تعداد 892 مجموعه پرسشنامه بازگشت داده شد که در نهایت 570 پرسشنامه دارای شرایط لازم برای تجزیه و تحلیل بود. در مرحله ی کیفی نیز 15 معلّم که در آزمون فرسودگی شغلی «مازلاک» نمره ی بالایی کسب کرده و 15 معلّم که نمره ی پایینی گرفته بودند انتخاب شده و با استفاده از روش های مصاحبه، ثبت خاطرات و مشاهده مورد مطالعه و بررسی قرار گرفتند تا بدین ترتیب علل فرسودگی در گروه اوّل و راهکارهای مقابله در گروه دوم به گونه ای علمی مشخّص شود. بر اساس تجزیه و تحلیل یافته های پرسشنامه ها، کاهش احساس موفقیّت شغلی (57%) شایع ترین نوع فرسودگی در بین معلّمان ایرانی زبان انگلیسی است و فرسودگی عاطفی (24%) و تهی شدن از ویژگی های شخصیّتی (7%) در رده های پس از آن قرار دارند. نتیجه ی آزمون «من ویتنی» نیز بیانگر این نکته است که جنسیّت، سطح تحصیلات و بافت (سطح) تدریس به گونه ای معنادار با انواع مختلف فرسودگی شغلی در ارتباط است امّا بین سن و تجربه با فرسودگی شغلی ارتباط معناداری وجود ندارد. برای بررسی عوامل موثر بر فرسودگی شغلی دو مدل مفهومی اساسی و جامع طرّاحی شده است و این مدل ها با استفاده از روش حدّاقل مربعات جزئی - که رویکرد واریانس محور به مدل یابی معادلات ساختاری است - مورد آزمون قرار گرفته اند. بررسی مدل های مفهومی نشان دهنده ی رابطه ای مثبت و معنادار بین هوش هیجانی و فرسودگی عاطفی و نیز بین احساس خودکارآمدی و احساس موفقیّت فردی است. افزون بر این، رابطه ی معنادار مثبتی نیز بین عوامل شخصیّتی نئو و فرسودگی عاطفی و تهی شدن از ویژگی های شخصیّتی به چشم می خورد. امّا رابطه ی بین عوامل نئو و احساس موفقیّت فردی و همچنین رابطه ی بین محیط اجتماعی و فرسودگی عاطفی و تهی شدن از ویژگی های شخصیّتی، معنا دار و منفی است. در مدل اساسی، بررسی نقش میانجی بعضی متغیّرها چنین نشان می دهد که احساس خودکارآمدی به گونه ای معنادار بین هوش هیجانی و احساس موفقیّت فردی میانجی می شود. همچنین احساس خودکارآمدی بین عوامل شخصیّتی نئو و احساس موفقیّت فردی نیز میانجیگری معناداری دارد. محیط اجتماعی نیز نقش میانجیگری معناداری را بین عوامل شخصیتی نئو، فرسودگی شغلی و تهی شدن از ویژگی های شخصیتی ایفا می کند. بررسی مدل مفهومی جامع نیز - که در پی آزمون رابطه ی زیرسازه های متغیّرهای فوق با زیرسازه های فرسودگی عاطفی است - رابطه ی مثبت و معناداری را بین احساس خودکارآمدی در به کارگیری دانش آموزان و احساس موفقیّت فردی نشان می دهد. همچنین رابطه ا ی مثبت و معنادار بین عصبیّت و فرسودگی عاطفی و بین عصبیّت و تهی شدن از ویژگی های شخصیّتی و رابطه ای منفی و معنادار بین برون گرایی و فرسودگی عاطفی مشاهده می شود. افزون بر این، بررسی مدل جامع، رابطه ی مثبت و معناداری را بین وجدانی بودن و احساس موفقیّت فردی نشان می دهد. دیگر رابطه ی معنادار و منفی بین مدیریّت آموزشی از زیرسازه های محیط اجتماعی و فرسودگی عاطفی و تهی شدن از ویژگی های شخصیّتی وجود دارد. بر اساس تجزیه و تحلیل داده های کیفی دلایل عمده ی فرسودگی شغلی در بین معلّمان ایرانی زبان انگلیسی عبارتند از: ضعف درسی دانش آموزان، رفتار ناشایست دانش آموزان، عدم علاقه ی دانش آموزان به یادگیری زبان، عدم حمایت مدیران و مسوولان، عدم رابطه ی نزدیک با دانش آموزان، احساس برخورد ناعادلانه، نارضایتی از ارزشیابی سالانه، ماهیّت زبان انگلیسی به عنوان زبان خارجی، عدم وجود علاقه به معلّمی، احساس رکود علمی، نارضایتی از کتاب درسی، کلاس های پر جمعیّت، کمبود وقت و کلاس های ناهمگن. راهکارهای مقابله ای معلّمان ایرانی زبان انگلیسی برای مقابله با فرسودگی شغلی نیز عبارتند از: یادگیری مداوم، برقراری رابطه ی نزدیک با دانش آموزان، تفکّر، صبر و نادیده گرفتن مشکلات، پایبندی به اصول اخلاقی، پایبندی به اصول مذهبی، مطرح کردن مشکلات با مدیر و همکاران، صحبت با دیگران برای کسب آرامش، مدیریّت کلاسی و علاقه مندی به معلّمی.